Kilka oczywistości, bez których ani rusz. Przede wszystkim zapewne już wiesz, że z grubsza można podzielić badania na ilościowe i jakościowe. Mają one zupełnie różne funkcje - służą innym celom.
Badania ilościowe są ukierunkowane na poszukiwanie lub potwierdzanie zależności między zjawiskami w skali masowej, ewentualnie o ocenę częstości występowania określonych form lub nasilenia interesujących nas zjawisk. Najważniejszym walorem badań ilościowych jest możliwość formułowania predykcji (przewidywań) oraz - przy spełnieniu pewnych warunków - potwierdzania wniosków dotyczących relacji przyczynowo-skutkowych.
Zjawiska których rozkład lub relacje z innymi zjawiskami są przedmiotem badań ilościowych nazywa się zmiennymi - ich cechą jest bowiem zmienność (wariancja), która może mieć wymiar ilościowy (występuje zróżnicowanie pod względem nasilenia danej zmiennej) albo jakościowy (gdy zróżnicowanie nie dotyczy nasilenia, lecz polega na wielopostaciowości zjawiska). Jeśli badacz zamierza sprawdzać predykcje, to będzie próbował przewidywać zmienność jednego zjawiska na podstawie zmienności innego zjawiska.
W badaniach ilościowych weryfikowane są hipotezy dotyczące właściwości populacji generalnej (rozkładu zmiennej lub zależności między zmiennymi) na podstawie danych z tak zwanej próby, która jest miniaturą populacji generalnej. Przeprowadza się wnioskowanie z użyciem testu statystycznego. Ogólnie chodzi o określenie wiarygodności uznania danych z próby za adekwatne przybliżenie właściwości całej populacji. Próba jest pobraną w sposób losowy i odpowiednio liczną częścią populacji generalnej i tylko przy spełnieniu obu warunków (losowości i liczebności) wnioskowanie statystyczne ma sens.
Badania jakościowe polegają na wydobywaniu sensu z obserwacji lub analizy treści wypowiedzi bez wstępnych założeń, czyli celem tych badań nie jest uogólnianie czegokolwiek czy formułowanie przewidywań, lecz głębsze zrozumienie zjawisk w ich niepowtarzalności. W podejściu jakościowym hipoteza jest czymś z gruntu zbędnym lub wręcz szkodliwym. Badanie jakościowe nie służy wnioskowaniu o zależnościach i dlatego statystyka nie ma zastosowania w tych badaniach. Tymczasem w badaniach ilościowych posługiwanie się statystyką jest absolutną koniecznością.
Dla osób, których praca naukowa będzie polegać na weryfikacji hipotez, oznacza to konieczność korzystania z wiedzy matematycznej. Już widzę entuzjazm tych wszystkich, którym się wydawało, że wybierając humanistyczny kierunek studiów - na przykład pedagogikę - trwale odseparowali się od królowej nauk. Dla pokrzepienia ich serc powiem, że do zrozumienia czym są analizy statystyczne i jakie jest ich zastosowanie nie będzie potrzebne wkuwanie na pamięć wzorów, lecz elementarna wiedza z zakresu rachunku prawdopodobieństwa i trochę pomyślunku. Damy radę!
