Skala Likerta to zestaw zdań zaopatrzonych w liczbową skalę odpowiedzi. Respondent zaznacza przy każdym zdaniu czy jest trafnym opisem tego co on myśli lub czuje względem ocenianego obiektu – przedmiotu postawy. Wyniki takiego zestawu sumuje się – liczba punktów uzyskana przez danego respondenta wskazuje na nasilenie postawy o określonym znaku.

Definicja postawy – musi to być jednowymiarowy konstrukt. Zatem klasyczna teoria 3-komponentowa nie ma tu zastosowania. Za pomoca skali Likerta można zbadać komponent afektywny lub behawioralny albo czynnik uwzględniający wspólną wariancję wymiaru afektywnego i behawioralnego.

Procedura konstrukcji i walidacji skali Likerta

1. Wytypowanie wstępnej listy pozycji diagnostycznych. Powinny to być proste składniowo zdania, wyrażające jednoznacznie poztywny albo negatywny stosunek do przedmiotu postawy. Można je czerpać z różnych źródeł np. z już istniejących narzędzi badawczych, z analizy swobodnych wypowiedzi ludzi na dany temat w ramach pilotażu, z „burzy mózgów” przeprowadzonej wśród kompetentnych osób, autor sam też może je wymyślić. Pula wstepna powinna obejmować znacznie więcej pozycji niż autor chciałby użyć w ostatecznej wersji narzędzia. Powinna zawierać zdania o treści przychylnej oraz nieprzychylnej obiektowi postawy – w zbliżonej ilości.

2. Selekcja pozycji pod kątem jednoznaczności, zrozumiałości i dopasowania do poziomu intelektualnego respondentów (niektóre stwierdzenia można poprawić).

3. Selekcja pod kątem adekwatności względem diagnozowanej postawy. Mogą w tym pomóc sędziowie kompetentni czyli wytypowani przez autora specjaliści.

4. Wybór skali odpowiedzi. Musi być identyczna dla wszystkich twierdzeń diagnostycznych. Najczęściej stosuje się skalę od 4 do 7 stopni. np. 1 2 3 4 5. Przypisać należy ocenom skrajnym przeciwstawne treści np. 1=zdecydowanie nie (albo zdecydowanie nieprawda) oraz 5=zdecydowanie tak (albo zdecydowanie prawda). Respondent będzie oceniać czy (a właściwe w jakim stopniu) konkretne zdanie jest prawdziwe w odniesieniu do niego samego, jego własnych przekonań czy odczuć.

5. Wydrukowanie prototypowej wersji skali (pozycje + skale odpowiedzi, wszystko poprzedzone wyczerpującą ale prostą instrukcją).

6. Przeprowadzenie pilotażu. Powinien on obejmować respondentów z docelowej populacji generalnej. Należy przebadać prototypem przynajmniej 100 osób.

7. Analiza mocy dyskryminacyjnej pozycji czyli korelacji poszczególnych twierdzeń z wynikiem ogólnym skali. Wynik ogólny respondenta to suma uzyskanych przez niego punktów ze wszystkich twierdzeń diagnostycznych (po odwróceniu punktacji przy pozycjach o treści negatywnej). Korelację można ustalić na dwa sposoby: 1) wyliczyć współczynnik korelacji wyniku ogólnego z dana pozycją; 2) na podstawie wyniku ogólnego wydzielić dwie grupy - o najwyższych i najniższych wynikach (na przykład górną i dolną ćwiartkę próby) a następnie ustalić czy i w jakim stopniu te dwie skrajne grupy różnią się wynikami poszczególnych twierdzeń. Oczywiście konieczne jest tu posłużenie się stosownym testem statystycznym (np.testem t-Studenta). W ten sposób dowiemy się, czy wynik ogólny skali pozwala przewidywać jak respondent odpowiadał na poszczególne pozycje skali albo czy na podstawie odpowiedzi na daną pozycję da się przewidywać uzyskany przez respondenta wynik ogólny. Nazywamy to mocą dyskryminacyjną. Wartość diagnostyczną mają tylko te pozycje skali,których moc dyskryminacyjna ujawniła się jako istotna statystycznie (p<0,05). Im wyższa istotność tym lepszym wskaźnikiem postawy jest dana pozycja skali.

8. Analiza symetryczności rozkładów odpowiedzi na poszczególne pozycje skali. Największą wartość diagnostyczną mają twierdzenia, które wyraźnie polaryzują populację – tyle samo osób w populacji zgadza się, co nie zgadza się z treścią pozycji. Trzeba więc to sprawdzić i pozycje o mocno asymetrycznym rozkładzie odpowiedzi należy wyeliminować. Można zaakceptować pozycje, z treścią których zgadza się nie mniej niż 25% badanych ale nie więcejniż 75%.

9. Selekcja (wystarczająco „symetrycznych”) pozycji pod względem mocy dyskryminacyjnej. Do ostatecznej wersji skali wybieramy pozycje o najwyższej mocy dyskryminacyjnej. Na przykład, gdy założyliśmy, że nasza skala nie powinna być dłuższa niż 10 twierdzeń, to możemy wybrać pięć twierdzeń pozytywnych o najwyższej mocy oraz pięć negatywnych o najwyższej mocy.

10. Dodatkowo można zastosować jeszcze jedno kryterium mocy dyskryminacjnej w postaci korelacji wyników poszczególnych pozycji skali z zewnętrznym, „obiektywnym” kryterium. Na przykład skala postaw wobec policjantów z oczywistych względów powinna być inaczej wypełniana przez uczniów szkoły masowej i pensjonariuszy zakładów poprawczych, albo pozycje badające postawy wobec Żydów powinny być inaczej wypełniane przez skinów i nie-skinów. Warto zatem zbadać takie kontrasujące grupy (np. po 20 osób każda) prototypem skali i brać pod uwagę nie tylko korelacje z wynikiem ogólnym ale też z kryterium zewnętrznym. Do ostatecznej skali zatem wziąć tylko (1) pozycje o względnie symetrycznym rozkładzie odpowiedzi, (2) istotnie skorelowane z wynikiem ogólnym i (3) z kryterium zewnętrznym, dbając o to aby pozycje o treści pozytywnej i negatywnej znalazły się w zbliżonej proporcji.

11. Przygotować ostateczną wersję skali i powtórzyć analizę mocy dyskryminacyjnej wyselekcjonowanych pozycji ale tym razem względem wyniku ogólnego tej nowej wersji skali. Wskaźniki powinny być lepsze, gdyż skala została wcześniej pozbawiona pozycji o znikomej wartości diagnostycznej.

Właściwie mamy już gotową do badań skalę Likerta. Dalsze działania zależą od ambicji naukowej badacza.

12. Warto jeszcze na starym zbiorze przeprowadzić eksploracyjną analizę czynnikową skali dla wykazania jednorodności narzędzia (jeśli skala jest jednorodna to analiza pokaże tylko jeden czynnik o wartości własnej powyżej 1, powinien on wyjaśniać możliwie największy zasób zmienności – w zasadzie dobre skale wyjaśniają ponad 30% wariancji). Jeśli wyodrębnia się więcej niż jeden czynnik, to mamy problem, ponieważ prawdopodobnie nasza skala mierzy kilka różnych właściwości - konieczna jest więc dalsza selekcja itemów, która doprowadzi do otrzymania ich jednorodnego czynnikowo zestawu.

13. Warto wyliczyć wskaźniki rzetelności wewnętrznej skali (oczekuje się współczynnika alfa Cronbacha powyżej 0,70).

14. Warto przeprowadzić badanie nową wersją skali na nowym zbiorze respondentów, aby potwierdzić zadowalające parametry narzędzia. W zasadzie wystarczy wykonać eksploracyjną analizę czynnikową (z ustawieniem wartości własnych powyżej 1). Powinien ponownie pojawić się tylko jeden czynnik z wartością własną powyżej 1. Jeśli jest ich więcej, to po wyświetleniu czynników i ich ładunków czynnikowych możemy wyłączyć z narzędzia te pozycje, które w nowym zbiorze ulokowały się w innym czynniku niż ten, który zawiera większość pozycji naszej skali.

15.  Można teraz wykonać analizę czynnikową w wariancie konfirmacyjnym (jeśli analizy eksploracyjne nakazały usunąć niektóre itemy, to wykonamy je w odniesieniu do zredukowanego zestawu pozycji). Za skale mało wartościowe uznamy takie, które uzyskały niezadowalające wskaźniki dobroci dopasowania (np. Index Gamma poniżej 0,90, lub GFI Joreskoga poniżej 0,90, lub RMSEA powyżej 0,08). Skale o takich właściwościach wymagają jeszcze dopracowania. Wskaźniki dopasowania powyżej 0,90 uznamy za akceptowalne, zaś powyżej 0,95 należy traktować jako perfekcyjne. Dla RMSEA za dobre uznaje się wartości poniżej 0,06 a za akceptowalne w przedziale 0,06-0,08. Takie narzędzia badawcze możemy stosować do pomiaru postaw. Zauważmy poza tym, że schemat Likertowski może mieć zastosowanie nie tylko w badaniu postaw ale też w badaniu „samoopisowych” cech osobowości. Jednak w tym wypadku, konieczne jest uzupełnienie procedury walidacyjnej o badanie trafności teoretycznej.

Istnieje możliwość opracowania elektronicznej wersji narzędzia za pomocą opcji Formularze - jest ona dostępna w „Googlach” w usłudze GMAIL. Jako ankieta elektroniczna taka skala może być rozesłana drogą mailową albo umieszczona w postaci linku na stronie internetowej. Respondenci wypełniają ankietę i jednym kliknieciem wysyłają swoje arkusze do bazy danych – zbudowanej podobnie do excela i z excelem kompatybilnej. To pozwala błyskawicznie zliczyć zebrane wyniki za pomocą programów statystycznych (Statistica, SPSS, Systat, Statgraphics i inne mniej znane - w tym niektóre darmowe jak np. MYSTAT czyli studencka wersja programu Systat; albo PSPP czyli mocno okrojony odpowiednik SPSS). Można w ten sposób bardzo szybko i bez wysiłku (bo z pominięciem mozolnego klepania danych do komputera) wykonać badania pilotażowe a przy odpowiednim przygotowaniu procedury pozyskiwania respondentów również badania właściwe.